lcp

Bá tử nhân


Bá tử nhân hay còn gọi là Trắc bách diệp, Trắc bá tử nhân, Cúc hoa (Hoà Hán Dược Khảo), Bách thử nhân, Bách thật (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển), Bách tử nhân, Bá thực (Đông Dược Học Thiết Yếu), thuộc họ Trắc bách với danh pháp khoa học là Cupressaceae. Trắc bá là một loại cây phổ biến, thường được trồng nhiều ở công viên, ven đường làm cảnh. Trong y học, Bá tử nhân chữa mất ngủ, suy nhược thần kinh, ra mồ hôi trộm, táo bón.

Mặc dù là một loại thảo dược được sử dụng trong rất nhiều bài thuốc điều trị bệnh của y học cổ truyền từ hàng trăm năm về trước. Tuy nhiên, việc dùng Bá tử nhân sai cách hoặc không đúng liều lượng có thể gây ra các tác dụng không mong muốn. Vì vậy, để tìm hiểu rõ hơn về những đặc tính của cây Bá tử nhân cũng như tác dụng, cách dùng, lưu ý, hãy cùng Medigo đọc thêm trong bài viết dưới đây.

Thông tin chung

  • Tên tiếng Việt: Bá tử nhân, Trắc bách diệp, Trắc bá tử nhân, Cúc hoa (Hoà Hán Dược Khảo), Bách thử nhân, Bách thật (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển), Bách tử nhân, Bá thực (Đông Dược Học Thiết Yếu).
  • Tên khoa học: Platycladus orientalis (L.) Franco.
  • Họ: Trắc bách (Cupressaceae).
  • Công dụng: Chữa mất ngủ, suy nhược thần kinh, ra mồ hôi trộn, táo bón.

Mô tả cây Bá tử nhân

Trắc bá là loại thực vật hạt trần, cây phát triển tối đa có thể cao tới 6 – 8m. Cây dạng tháp, phân nhiều nhánh xếp theo những mặt phẳng thẳng đứng. Dọc thân mọc nhiều nhánh con chứa lá. Nón quả hình trứng, có 6 – 8 vảy dày, xếp đối nhau.

Hạt của cây Trắc bá chính là vị thuốc Bá tử nhân. Hạt có hình trứng dài hay bầu dục hẹp. Đường kính hạt 1,5 – 3mm, dài khoảng 4 – 7mm. Vỏ hạt cứng nhẵn. Mặt ngoài màu trắng, hơi vàng hoặc màu vàng nâu nhạt, có phủ một vỏ lụa dạng màng. Đỉnh hơi nhọn, có một điểm nhỏ màu nâu thẫm, đáy tròn tù. Hạt này chất mềm, nhiều chất dầu. Vị ngọt, có mùi thơm nhẹ.

Bá tử nhân

Phân bố, thu hoạch và chế biến

Phân bố

Bá tử nhân là dược liệu có nguồn gốc từ vùng đông bắc Trung Quốc, đến nay đã di thực và được trồng rộng rãi ở nước ta.

Thu hái và sơ chế

Phần lá và cành non được thu hái quanh năm nhưng cho dược tính tốt nhất là vào các tháng 9 – 10 và 11. Sau khi thu hái cần rửa sạch, cắt nhỏ rồi đem phơi hay sấy khô ở nhiệt độ thấp.

Còn với quả, thời điểm thu hái thường vào mùa thu hoặc mùa đông khi quả đã già. Hái về cần phơi khô, sau đó loại bỏ lớp bỏ ngoài lấy hạt rồi phơi lại lần nữa.

Bá tử nhân

Bộ phận sử dụng của Bá tử nhân

Hạt, cành non và lá của cây bá tử nhân là bộ phận được sử dụng để làm vị thuốc.

Bá tử nhân

Thành phần hóa học

Trong lá và cành có tinh dầu và chất nhựa. Trong tinh dầu có pinen, cariophylen. Trong lá trắc bách diệp có những chất sau đây:

Tinh dầu với thành phần chủ yếu gồm fenchone, campho, a - Cedrol.

Các hợp chất flavon: Quercetin, myricetin.

Trong hạt có các axit hữu cơ, chất béo và saponozit.

Tác dụng của Bá tử nhân

Theo y học cổ truyền

Theo Đông y, trắc bách diệp vị đắng, chát, hơi hàn, vào 3 kinh phế, can, đại tràng. Có tác dụng lương huyết, cầm máu, thanh huyết phận thấp nhiệt. Chữa thổ huyết, máu cam, lỵ ra máu, không thấp nhiệt không dùng.

Bá tử nhân: Vị ngọt, tính bình vào hai kinh tâm và tỳ, có tác dụng dưỡng tâm, an thần, nhuận tràng, thông tiện. Dùng chữa hồi hộp mất ngủ, hay quên, người yếu ra nhiều mồ hôi, táo bón. Thuốc cầm máu trong những trường hợp thổ huyết, chảy máu cam, ho ra máu, tiểu tiện ra máu, tử cung xuất huyết.

Theo y học hiện đại

Trong điều trị chứng mất ngủ

Thí nghiệm tác dụng trên thành mạch máu cô lập (phương pháp Kravkov), dùng dung dịch 100% trắc bách diệp sao vàng đen, pha loãng với nước Ringer để cho chảy qua tai thỏ. Nồng độ thấp (0,2%.-0,5%, 0,8%, 1%) đều có tác dụng co mạch, nồng độ cao (5%, 10%) có tác dụng dãn mạch.

Trong điều trị táo bón

Bá tử nhân nhuận tràng, thông đại tiện cho những người âm hư, người già và phụ nữ sau khi đẻ bị táo bón.

Trong điều trị tử cung ra máu

Nước sắc từ bá tử nhân có khả năng kích thích quá trình đông máu.

Trên tử cung thỏ tại chỗ với liều 0,2g/kg, 0,4g/kg và 0,5g/kg thấy tử cung co bóp mạnh hơn mức bình thường.

Kết quả nhận thấy nước sắc trắc bách diệp có tác dụng giống như vitamin K: Làm giảm thời gian Quick tức là làm tăng tỷ lệ prothrombin trong máu sau khi đã dùng thuốc chống đông máu.

Liều lượng và cách dùng Bá tử nhân

Dùng chữa hồi hộp mất ngủ, hay quên, người yếu ra nhiều mồ hôi, táo bón. Người ỉa lỏng, nhiều đờm cấm dùng. Thường chỉ mới dùng trong y học nhân dân. Nhân dân dùng trắc bách diệp với liều 6-12 gam.

Bá tử nhân: Được dùng làm thuốc dưỡng tâm tỳ, an thần, nhuận tràng, thông tiểu tiện dưới dạng thuốc viên với liều 4-12g.

Bài thuốc chữa bệnh từ Bá tử nhân

Bài thuốc dưỡng tâm, an thần

Bá tử nhân, toan táo nhân mỗi thứ 16g, ngũ vị tử 8g, viễn chí 8g đem sắc uống, chia làm nhiều lần uống trong ngày.

Bá tử nhân 500g, đương quy 500g, tán bột, luyện mật để làm viên hoàn, mỗi lần uống 12g, ngày 2 lần.

Bài thuốc trị hồi hộp mất ngủ, huyết không dưỡng tâm

Bá tử nhân, toan táo nhân mỗi thứ 16g, viễn chí 8g, sắc uống thay trà.

Bài thuốc giúp nhuận tràng và thông đại tiện

Bá tử nhân, hỏa ma nhân, tùng tử nhân mỗi thứ 12g, nghiền bột, trộn đều với mật để luyện thành hoàn hay sắc lấy nước uống. Bài thuốc này dùng cho người âm hư, phụ nữ sau sinh hay người già bị táo bón.

Bài thuốc chữa chứng khóc đêm, đầy bụng ở trẻ em

Bá tử nhân 3-30g, tán bột mịn rồi trộn với nước cơm và cho trẻ uống trực tiếp. Liều lượng cụ thể phụ thuộc vào độ tuổi trẻ cùng triệu chứng bệnh.

Bài thuốc chữa mất ngủ, suy giảm trí nhớ, tâm huyết bất túc

Bá tử nhân 20g, đương quy 12g, câu kỷ 12g, mạch đông 12g, thục địa 12g, huyền sâm 12g, phục thần 12g, xương bồ 4g, cam thảo 4g, sắc uống thay trà trong ngày.

Lưu ý khi sử dụng Bá tử nhân

Cẩn trọng khi dùng dược liệu cho phụ nữ đang trong thai kỳ hoặc giai đoạn cho bé bú.

Tuyệt đối không dùng bá tử nhân khi bị tiêu chảy hay cổ họng nhiều đàm.

Không dùng chung dược liệu này với dương đề thảo. Đồng thời thận trọng khi kết hợp với cúc hoa.

Bảo quản Bá tử nhân

Bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát.

Trên đây là các thông tin về đặc điểm, hình ảnh, công dụng và các bài thuốc từ Bá tử nhân. Tuy nhiên, để bài thuốc mang lại tác dụng điều trị cao và hạn chế tác dụng phụ, người bệnh vẫn nên tham khảo chuyên gia về cách dùng và liều lượng. Mong rằng những thông tin mà Medigo chia sẻ sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về loại dược liệu này.

Thông tin và sản phẩm gợi ý trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể. Xem thêm

pharmacist avatar

Dược sĩ Ngô Ngọc Cẩm Tú

Đã kiểm duyệt

Chuyên khoa: Dược sĩ chuyên môn

Dược sĩ Ngô Ngọc Cẩm Tú có hơn 8 năm kinh nghiệm Dược, có chuyên môn sâu về tư vấn, hướng dẫn sử dụng thuốc cho người bệnh, đánh giá chất lượng sản phẩm qua phản hồi của khách hàng, xây dựng và cập nhật các tài liệu nghiệp vụ của bộ phận.