Bách Bộ là cây gì? Tác dụng và vị thuốc từ cây Bách Bộ

• Tên tiếng Việt: Bách bộ, Dây đẹt ác, dây ba mươi, mần sòi (Tày), bằn sam sip (Thái), pê chầu chàng (H’ Mông), mùi sấy dòi (Dao), hơ linh (Ba Na).
• Tên khoa học: Stemona tuberosa Lour.
• Họ: họ Bách bộ (Stemonaceae).
• Công dụng: Cây Bách Bộ có vị ngọt đắng, tính hơi ôn, quy kinh vào phế. Công năng giúp nhuận phế, sát trùng và chỉ khái. Chủ trị ho bởi nguyên nhân hư lao, thường được sử dụng trong điều trị lao phổi, khí quản viêm mạn tính, ho gà, giun kim, giun đũa

Bách bộ thuộc loại thân cỏ, moc leo, dài khoảng 6 – 8 m. Lá đơn, mọc đối, phiến lá hình tim, gân lá hình cung. Hoa mọc riêng lẻ hoặc cụm 2 hoa ở nách lá, kích thước lớn, màu vàng đỏ. Bao hoa gồm bốn phiến, 2 phiến ngoài dài 4cm, rộng 5mm, 2 phiến trong rộng hơn hai phiến ngoài. Bộ nhị gồm 4 nhị với chỉ nhị ngắn. Quả nang, hình trứng, mang 5 - 8 hạt.

Mỗi cây mang một chùm rễ củ, mập, hình trụ, mọc thành khóm dày thường từ 10 – 30 củ, có khi lên đến 100 củ, dài từ 15 – 20cm, màu trắng ngả vàng, vị ngọt, hậu đắng.

Phân bố: Bách bộ mọc hoang ở nhiều nơi, đặc biệt tại vùng đồi núi như: Hà Giang, Hòa Bình, Bắc Cạn, Thái Nguyên, Kon Tum… Vị thuốc này dễ bị nhầm lẫn với các loại sâm “bồi bổ sinh lực” đắt tiền quý hiếm khác như: Đảng sâm, sâm Ngọc Linh…

Thu hoạch và chế biến: Dùng củ nhiều năm để làm thuốc. Củ càng lâu năm càng to dài. Thu hoạch vào đầu đông hằng năm hoặc vào lúc đầu xuân lúc chồi cây chưa hoạt động. Trước khi thu hoạch, cắt bỏ dây thân, nhổ bỏ cây nhỏ, đào toàn bộ củ lên, rửa sạch phơi hoặc sấy khô.

Rễ đã phơi khô hoặc sấy khô. Rễ bách bộ cong, queo dài từ 5 cm trở lên, đường kính từ 0,5 – 1 cm, đầu trên hơi phình to, phía dưới thuôn nhỏ, mặt ngoài vàng nâu với nhiều nếp nhăn.

Rễ củ bách bộ chứa nhiều glucid (2,3%), lipid(0,83%), protid (9%), các acid hữu cơ. Ngoài ra, còn chiết xuất được các alkaloid, chủ yếu là stemonin (0,18%) C22H33NO4, tuberstemonin C19H29NO4, stemonidin C17H27NO5, paipunin và sinostemonin.

Theo y học cổ truyền

Tính vị, quy kinh: Bách bộ vị ngọt, đắng, tính ấm, quy vào kinh phế.

Có tác dụng ôn phế, sát trùng, bổ phổi chữa ho.

Theo y học hiện đại

Theo Đỗ Tất Lợi, dân gian dùng bách bộ để trị ho, trị giun sán và diệt sâu bọ.

Tác dụng chữa ho

Bách bộ có chứa hoạt chất stemonin có tác dụng ức chế trung tâm hô hấp, do đó ức chế phản xạ ho.

Theo kết quả nghiên cứu của bác sĩ Diệp Đình Thiện (Trung Quốc) cho thấy dùng Bách bộ chữa bệnh lao hạch có hiệu quả tốt.

Tác dụng sát trùng và chữa giun

Dung dịch stemonin 0,15% sẽ làm giun tê liệt sau 5 – 10 phút.

Đem dung dịch bách bộ 10% trong rượu 70% ngâm hoặc phun vào rận sẽ làm chết rận.

Trong thời gian kháng chiến, cao nước bách bộ được uống để tẩy giun (uống 3 thìa cà phê mỗi lần).

Tác dụng kháng sinh

Đã có bằng chứng cho thấy bách bộ có tác dụng sát khuẩn với các loại vi khuẩn trong ruột già, diệt được khuẩn lỵ và phó thương hàn.

Chữa giun: Sắc phần rễ củ bách bộ, 7 – 10g/lần, uống vào sáng sớm lúc bụng đói, trong 5 ngày liên tiếp.

Diệt ruồi: Tiến hành sắc bách bộ, sau đó thêm vào một ít đường, để ở vị trí dễ thu hút ruồi.

Diệt bọ gậy: Pha dung dịch 5% để diệt bọ gậy có thể đạt hiệu quả 100%.

Chữa giun kim: 40g bách bộ tươi (hoặc 20 g khô), sắc với 200ml nước để được 30ml nước sắc cuối cùng, bơm vào hậu môn và để khoảng 20 phút. Lặp lại từ 10 – 12 ngày.

Trị ho lâu năm

Rễ củ bách bộ rửa sạch, bỏ vỏ và lõi, giã rồi vắt lấy nước cốt, cho mật vào cô thành cao, mỗi lần uống 1 muỗng, ngày uống 3 lần.

Rễ củ Bách bộ tươi, gừng sống đem giã, mỗi thứ nửa chén, đem nấu sôi lên rồi uống.

Trị ho lâu năm, phiền nhiệt dần dần thành ho lao

Thiên môn, mạch môn, bách bộ, mỗi thứ 100g, đem bỏ vỏ và lõi; bạch mai 3 quả; tang bạch bì. Dùng 1 chén nước cốt gừng hòa với mật ong, luyện thành viên để ngậm.

Vị thuốc có tính nhuận phế nên người bị tiêu chảy mạn tính, tỳ vị hư nhược không được sử dụng.

Bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát.

Trên đây là các thông tin về đặc điểm, hình ảnh, công dụng và các bài thuốc từ Cây Bách Bộ cũng như một số lưu ý cần quan tâm. Tuy nhiên, để bài thuốc mang lại tác dụng điều trị cao và hạn chế tác dụng phụ, người bệnh vẫn nên tham khảo chuyên gia về cách dùng và liều lượng. Mong rằng những thông tin mà Medigo chia sẻ sẽ giúp ích cho việc tham khảo của bạn đọc.