Bình vôi

• Tên tiếng Việt: Cây bình vôi, Củ một, Củ mối tròn, Ngải tượng, Tử nhiên, Cà tom
• Tên khoa học: Stephania rotunda Lour.
• Họ:  Tiết dê (Menispermaceae)
• Công dụng: chữa mất ngủ, sốt nóng, nhức đầu, đau dạ dày, ho nhiều đờm, hen suyễn khó thở, điều hòa nhịp tim, chức năng hô hấp, hạ huyết áp.

Cây dây leo, thân rất nhỏ so với củ, dài có thể đến 10-20 m, gốc thân phình thành củ, thường hình cầu, nằm nửa chìm nửa nổi trong khe đá hay chìm trong đất; kích thước củ thay đổi tùy loài, có thể nặng đến vài chục kg. Lá hình tim, có góc cạnh hoặc không; cuống lá đính phía trong phiến lá, cách gốc lá khoảng 1/3. 

Cụm hoa mọc thành xim ở kẽ lá hoặc những cành già đã rụng lá; hoa đực và hoa cái khác gốc; hoa đực có 5-6 lá đài, 3-4 cánh hoa màu vàng cam, 3-6 nhị, thường là 4; hoa cái có 1 lá đài, 2 cánh hoa; bầu hình trứng. Quả hạch hình cầu hơi dẹt, màu đỏ khi chín. Hạt cứng hình móng ngựa.

Phân bố: Các loài bình vôi phân bố rất rộng, chủ yếu ở châu Á gồm một số nước như Ấn Độ, Lào, Campuchia, Thái Lan, Malaysia, Trung Quốc…

Ở Việt Nam, diện phân bố kéo dài từ Bắc đến Nam nhưng tập trung nhiều vào các tỉnh Quảng Ninh, Ninh Bình, Lạng Sơn, Thanh Hóa với trữ lượng khá lớn. Thường gặp ở rừng cây bụi và dây leo nhỏ núi đá vôi ẩm.

Thu hoạch: Rễ củ, thu hái vào mùa thu – đông (lúc này hàm lượng hoạt chất cao nhất).

Chế biến: cạo sạch vỏ ngoài, thái lát, phơi trong râm cho khô. 

Củ (Tuber Stephaniae glabrae) là phần gốc thân phình ra.

Các nhà nghiên cứu đã phân tích và chỉ ra trong cây bình vôi có chứa thành phần hóa học quan trọng đó là alcaloid (1%), bao gồm:

• L-tetrahydropalmatin
• Roemerin
• Rotundin
• Cepharanthin
• Ngoài Alcaloid, củ bình vôi còn chứa lượng lớn tinh bột, acid hữu cơ và đường.

Theo y học cổ truyền

Cây bình vôi có tác dụng an thần, trấn kinh, khắc phục triệu chứng suy nhược, nóng sốt, nhức đầu, rối loạn chức năng tiêu hóa.

Theo y học hiện đại

Rotundin có tác dụng an thần, gây ngủ, giảm đau rõ rệt; cycleanin có tác dụng kháng viêm; roemerin có tác dụng gây tê tại chỗ; stepharin có tác dụng kháng cholinesterase.

Ngày 6 – 12 g, dạng thuốc sắc, thuốc bột hoặc rượu thuốc

• Trị suy nhược thần kinh, động kinh: bình vôi, câu đằng, thiên ma, viễn chí, đồng lượng 12g. Sắc uống, ngày một thang.
•  Trị mất ngủ do thần kinh căng thẳng: bình vôi, lạc tiên, vông nem, mỗi vị 12g, liên tâm 6g, cam thảo 6g, sắc uống, ngày một thang.
•  Trị đau dạ dày, loét dạ dày, hành tá tràng, lỵ: bình vôi, dạ cẩm, khổ sâm cho lá, xa tiền tử, mỗi vị 12g. Sắc uống, ngày một thang.
•  Trị viêm nhiễm đường hô hấp, viêm họng, viêm khí quản mạn tính: bình vôi, huyền sâm, cát cánh, mỗi vị 12g, trần bì 10g. Sắc uống, ngày một thang.
• Hỗ trợ điều trị gout: 2-3g bột tán từ củ bình vôi khô. Dùng trực tiếp bột pha cùng nước ấm, ngày 2 lần

Trong củ bình vôi có chứa một lượng độc tố nhỏ, vì vậy không nên tự ý dùng thuốc, cần phải theo sự hướng dẫn chặt chẽ của bác sĩ

Bảo quản củ bình vôi khô trong hũ thủy tinh hoặc bì nilong để không bị ẩm mốc

Cây bình vôi được xem là dược liệu thiên nhiên quen thuộc, được điều chế và sử dụng cho một số bệnh lý đơn giản. Trên đây là các thông tin về đặc điểm, hình ảnh, công dụng và các bài thuốc từ cây Bình vôi. Mong rằng những thông tin mà Medigo chia sẻ sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về loại dược liệu này.