Mẫu đơn bì có tác dụng gì? Vị thuốc từ Mẫu đơn bì

• Tên gọi khác: Đan bì, Đơn bì, Đơn căn, Bạch lượng kim, Thử cô, Lộc cửu, Mộc thược dược, Mẫu đơn căn bì, Hoa tướng, Huyết quỷ
• Tên khoa học: Cortex Moutan hoặc Cortex Paeoniae Suffuticosae
• Họ: Mao lương – Ranunculaceae

Cây hoa mẫu đơn có nguồn gốc từ Trung Quốc

Đặc điểm sinh thái mẫu đơn bì

Mẫu đơn là một loại cây hoa sống lâu năm. Cây có chiều cao từ 1 đến 1.5m, rễ phình to phát triển thành củ. Là cây mọc so le nhau, thường chia thành 3 lá chét. Lá chét ở giữa được chia thành 3 thùy. Mặt trên của lá màu xanh, mặt dưới có màu trắng nhạt vì có mọc lông. Cuống lá dài từ 6 đến 10cm. Hoa mẫu đơn mọc đơn độc trên đầu cành, bông rất to. Đường kính bông hoa lên đến 15-20cm. Hoa có màu đỏ, tím hoặc trắng, mùi hương gần giống với mùi hoa hồng. 

Bông hoa mẫu đơn có kích thước lớn

Vỏ rễ khô của mẫu đơn bì hình ống hoặc hình nửa ống. Một cạnh củ thường có vết nứt dọc. hai mép củ bị cuộn cong vào trong. Chiều dài của củ không nhất định. Vỏ củ có màu nâu tro hoặc nâu tía. Trên củ có vân dọc, có vết sẹo ngang hình tròn dài, hơi lồi và có vết cắt của rễ tơ. Mặt trong có màu nâu hoặc màu vàng tro nhạt, có những vân sọc nhỏ và nhiều chấm ánh bạc. Chất củ cứng và giòn, rất dễ bẻ gãy. Củ có mùi thơm đặc biệt, vị hơi đắng và chát, hơi tê lưỡi.

Cây hoa mẫu đơn là một loại hoa có nguồn gốc từ Trung Quốc. Về sau, cây hoa này được di thực sang châu Âu để làm cảnh. Hiện nay, đã xuất hiện loài hoa này ở Việt Nam. Cây hoa này sống ở những nơi có cao có khí hậu mát mẻ như Lào Cai, Sa Pa. Trước đây, mỗi khi gần dịp Tết, Việt Nam nhập hoa làm cây cảnh vì hoa mẫu đơn đẹp và nở vào dịp Tết.

Bộ phận dùng, thu hái, sơ chế, bảo quản

Bộ phận dùng: Bộ phận dùng của cây mẫu đơn để dùng làm dược liệu là vỏ rễ cây hay còn gọi là mẫu đơn bì. Loại dược liệu này có vỏ màu đen nâu, thịt trắng và nhiều tinh bột. Vỏ rễ cây tốt là loại dày, rộng và không dính lõi.

Thu hái: Mẫu đơn được thu hoạch sau khi trồng 3 năm. Thời gian thu hoạch là từ tháng 7 cho đến tháng 11. Nhưng thời điểm thu hoạch cho năng suất cao là mùa hè.

Sơ chế: Sau khi thu hoạch, cần cắt hết rễ tơ trên củ mẫu đơn. Sau đó, đem đi rửa sạch đất cát bằng cách dùng mảnh tre hoặc mảnh thủy tinh cạo sạch lớp vỏ ngoài. Nếu gặp trời mưa, thì không cạo vỏ và không rút ruột rễ vội để tránh ảnh hưởng đến chất lượng của dược liệu. Sau khi rửa sạch thì đem dược liệu đi phơi khô. Trong quá trình phơi nắng, tối phải mang vào nhà. Tuyệt đối, không nên xếp chúng thành đống. Bởi vì nếu làm như vậy thì rễ có vị chua, màu đen, có chất dầu làm giảm chất lượng của dược liệu.

Bảo quản: Vỏ rễ mẫu đơn rất giòn, dễ bị dập nát. Do đó, nên bảo quản dược liệu trong lọ thủy tinh hoặc lọ kín. Cần để dược liệu tại nơi thoáng mát, có nhiệt độ phòng. Cần đậy kín lọ sau mỗi lần sử dụng để tránh tình trạng mối mọt và côn trùng. 

Mẫu đơn bì cần được bảo quản cẩn thận

Thành phần hóa học

Trong mẫu đơn bì có một số thành phần hóa học bao gồm:

• Paeoniflorin
• Oxypaeonilorin
• Benzoylpaeonilorin
• Paeonol 
• Paeonolide 
• Paeonoside
• Apiopaeonoside 
• 3-Dihydroxy-4-Methoxyacetophenone
• 3-Hydroxy-4-Methoxya cetophenone

Theo nghiên cứu của y học hiện đại:

Theo nghiên cứu của y học hiện đại, mẫu đơn bì có một số tác dụng như:

• Chống viêm, kháng một số loại vi khuẩn như tụ cầu vàng, trực khuẩn thương hàn.
• Có tác dụng hỗ trợ điều trị các bệnh đài tràng.
• Hạ sốt cho cơ thể và hỗ trợ giảm đau.
• Tác dụng an thần, ức chế hệ thống thần kinh và chống tình trạng co giật.
• Hỗ trợ hạ huyết áp ở người bệnh.
• Có khả năng ức chế sự phát triển và hoạt động của trực khuẩn bạch hầu.

Theo y học cổ truyền:

Theo y học cổ truyền thì mẫu đơn có tính mát, vừa có vị cay, ngọt, đắng và chát. Khi nếm thử thì có cảm giác gây tê ở đầu lưỡi. Công dụng của mẫu đơn bì bao gồm:

Trị nhiệt nhập dinh huyết, bị nóng sốt về chiều

• Trị tình trạng phát ban da
• Trị tình trạng rối loạn kinh nguyệt ở phụ nữ
• Trị tình trạng huyết hư
• Trị đinh nhọt và mụn nhọt
• Chữa trị trường ung
• Trị tình trạng thổ huyết
• Chữa trị vết thương do bị chấn thương hoặc dao cắt
• Trị tình trạng vùng hạ bộ lở loét như hang, rãnh
• Chữa trị tình trạng bìu sa xệ, bên to bên nhỏ

Chữa bệnh phong hàn nhiệt độc gây lở loét bằng hạt đậu

Dùng 10g đơn bì cùng với hoàng cầm đã bỏ phần lõi đen, đại hoàng đã sao vàng, ma hoàng đã bỏ rễ và phần đốt, mỗi loại 6g, kết hợp thêm sơn chi tử 3g. Đem tất cả đi tán thành bột nhỏ và trộn đều nhau. Mỗi lần sử dụng thì dùng 5g thuốc đem sắc với 200ml, sắc cho đến khi 100ml thì đem bỏ bã. Hãy uống khi đang còn nóng. 

Mẫu đơn bì kết hợp với các vị thuốc khác có hiệu quả trị bệnh cao

Chữa bệnh huyết áp cao

Dùng 60g mẫu đơn bì đem sắc với 400ml nước cho đến khi cô còn 150ml. Đem thuốc chi thành 3 lần uống trong ngày và uống khi còn ấm. 

Chữa phụ nữ bị nóng trong xương, kinh mạch không thông, gầy yếu

Lấy 60g mẫu đơn bì cùng với mộc thông đã cắt nhỏ sao vàng, nhục quế và bạch thược mỗi loại 40g. Có thêm 60g khổ qua và 40g đào nhân đã bỏ vỏ, đầu nhọn và đem sao vàng. Đem tất cả dược liệu để mang đi tán nhỏ thành bột. Mỗi lần dùng 5g thuốc đi sắc với 300ml nước cho cô lại cho đến 150ml rồi đem bỏ bã. Chia thuốc đã sắc chia thành 2 lần uống và uống ngay khi còn ấm trong ngày.

Chữa bệnh viêm mũi dị ứng

Dùng 100g mẫu đơn bì để sắc cùng 300ml nước cho đến khi còn 100ml. Mỗi tối chỉ cần uống 50ml. Uống liên tục trong 10 ngày. 

Chữa tình trạng lở loét hạ bộ, vết thương lở loét sâu

Dùng mẫu đơn bì tán nhỏ, mỗi ngày uống 3 lần thuốc với rượu ấm. Mỗi lần dùng chỉ cần dùng 1 thìa cà phê.

Trị tình trạng bìu sa sệ, bị sưng to một bên, tinh hoàn một bên to một nhỏ

Lấy phòng phong và mẫu đơn bì với mỗi loại có lượng bằng nhau. Đem tất cả đi nghiền nhỏ rồi trộn đều. Mỗi lần uống 8g thuốc này với rượu ấm. 

Chữa tình trạng tắc kinh, ứ huyết ở phụ nữ

Lấy mẫu đơn bì, mộc thông, đào nhân, xích thược và thổ qua căn, mỗi loại lấy 12g kèm thêm 2g nhục quế. Tất cả đem đi sắc thành thuốc để dùng uống trong ngày.

Để an toàn khi sử dụng mẫu đơn bì, người bệnh cần chú ý: 

• Phụ nữ có thai thì  không được dùng mẫu đơn bì để tránh gây ảnh hưởng đến thai nhi.
• Phụ nữ có kinh nguyệt quá nhiều cần cẩn trọng khi dùng.
• Không dùng cho những người bị âm hư, thường đổ mồ hôi.
• Không dùng cho người bị khí hư hàn, tướng hỏa suy.

Tóm lại, mẫu đơn bì là một loại dược liệu được sử dụng nhiều trong các bài thuốc điều trị các bệnh lý ở phụ nữ. Mặc dù được cho là vị thuốc lành tính không có độc. Tuy nhiên,  người bệnh cần tham khảo ý kiến thầy thuốc về liều lượng và cách dùng để đảm bảo an toàn khi sử dụng dược liệu.