Nga truật là gì? Tác dụng và vị thuốc từ nga truật

Nga truật có danh pháp khoa học là Curcuma zedoaria (Berg.) Rosc. Ở Việt Nam, dược liệu này còn có nhiều tên gọi khác nhau như nghệ đen, bồng truật, tam nại, ngải tím. Cây thuộc họ Gừng (Zingiberaceae), mọc hoang trong tự nhiên và cũng được trồng ở nhiều nơi của nước ta để làm thuốc. Đặc biệt là các tỉnh đồi núi, trung du như Cao Bằng, Sơn La, Tuyên Quang, Lai Châu, Hà Giang… Cây cũng được tìm thấy ở các nước nhiệt đới khác.

Nga truật có danh pháp khoa học là Curcuma zedoaria (Berg.) Rosc, còn gọi là nghệ đen

Đặc điểm sinh thái

Nga truật thuộc nhóm cây thân thảo, chiều cao từ 1 – 1,5m. Thân rễ của cây hình nón, có khía dọc và vân ngang, trên rễ mọc nhiều củ hình trụ tỏa ra tạo thành hình chân vịt, củ non có màu vàng bên trong, củ già có vòng màu xám. Bên cạnh đó, thân rễ của cây còn có các củ hình trứng màu trắng hoặc hình trái xoan, phần cuống dài và mảnh.

Lá cây rộng từ 7 – 8cm, dài từ 30 – 60cm, hình mũi mác, ở gốc có bẹ lá nhưng không có cuống, lá có đầu nhọn với các đốm tía xuất hiện dọc theo đường gân ở bề mặt của lá. Cum hoa màu vàng, hình trụ, mọc từ thân rễ với độ dài khoảng 20cm, thường mọc trước khi cây ra lá.

Bộ phận dùng của nga truật

Bộ phận có giá trị dược liệu của nga truật là củ và thân rễ.

Thu hái, sơ chế và bảo quản

Thời gian thu hoạch dược liệu thích hợp nhất là từ tháng 12 đến tháng 3 năm sau, tức là vào mùa đông. Sau khi thu hoạch, người ta sẽ loại bỏ phần rễ con, đồ đến khi chín và mang đi phơi khô. Củ có thể ngâm dấm và đun đến khi cạn nước, cắt thành lát mỏng và phơi khô.

Thành phần hóa học

• 3.5% chất nhựa và chất nhầy, 1-1.5% tinh dầu
• Trong tinh dầu chứa phần lớn là 9.65% cineol, 35% Zingiberen, 48% sesquiterpen và 1 chất có tinh thể. Tinh dầu của dược liệu có kết cấu sánh, màu vàng xanh nhạt, mùi vị giống long não với tỉ trọng là 0,982. 
• Ngoài ra trong dược liệu còn có các thành phần khác như 82,6% tinh bột, curcumin, các khoáng chất như K, Ca, Pb, Ti, Mn, Fe, Ni, Cu, Zn, Sr… 

Theo y học cổ truyền

• Nga truật được cho là có vị đắng, tính ôn, quy vào kinh can.
• Tác dụng: Hoạt huyết phá ứ, hành khí giảm đau
• Công dụng: Chủ trị chứng ăn không tiêu, đau bụng kinh, hành kinh ra máu cục, bế kinh, đau tức ngực, chấn thương bị bầm

Các công dụng của nga truật theo y học cổ truyền

Theo y học hiện đại

• Kích thích hệ tiêu hóa, tăng cường bài tiết
• Tăng bài tiết dịch mật, hỗ trợ điều trị viêm loét dạ dày. Khi thử nghiệm trên chuột, nga truật giúp giảm thiểu pH dạ dày, bảo vệ dạ dày, thúc đẩy quá trình làm lành vết loét, đạt kết quả ngang bằng với thuốc omeprazole tiêu chuẩn.
• Dược liệu cũng có khả năng ức chế một số chất trung gian gây tình trạng viêm, từ đó có công dụng giảm đau chống viêm.
• Một công dụng đặc biệt nữa của vị thuốc này đó là giảm chỉ số LDL – cholesterol, triglycerid, cholesterol toàn phần. Những loại cholesterol này là nguy cơ hàng đầu gây đột quỵ não, bệnh lý mạch vành, xơ vữa mạch máu, rối loạn lipid máu. Ngoài ra dược liệu cũng giúp tăng cường HDL – cholesterol, đây là một loại cholesterol tốt ngăn ngừa tạo huyết khối và ức chế tập kết tiểu cầu. Đây là tác dụng đến từ khả năng chống oxy hóa mạnh mẽ của thành phần curcumin.
• Cải thiện chứng đầy hơi, khó tiêu, chướng bụng
• Kìm hãm sự phát triển và góp phần tiêu diệt các tế bào ung thư gan
• Đặc tính kháng khuẩn từ tinh dầu của nga truật, tác động đến nhiều loại vi khuẩn và nấm, như vi khuẩn Escherichia coli gây tiêu chảy, tụ cầu vàng Staphylococcus aureus, Corynebacterium amycolatum, nấm Aspergillus ochraceus, nấm Candida albicans.
• Ngừa thai bằng cao cồn từ dược liệu nga truật

• Điều trị huyết đặc trong kỳ kinh, đau bụng kinh, hành kinh có máu đông: Ích mẫu, nga truật mỗi loại 15g, sắc uống mỗi ngày đến khi thấy bệnh được cải thiện.
• Trị ọc sữa ở trẻ: 1 ít nga truật và 1 ít muối, nấu với nước, bỏ bã, uống cùng 1 ít ngưu hoàng.
• Trị chứng ăn không tiêu: Mộc hương, mạch bá, thanh bì, nhục đậu khấu, kinh tam lăng, súc sa mật, quất bì, nhân sâm, nga truật mỗi loại lượng bằng nhau từ 6 – 10g. Sắc lấy nước chia làm 3 phần, uống trong ngày.
• Trị bế kinh và huyết tích: Nghệ trắng, nghệ vàng và nga truật lượng bằng nhau. Sắc lấy nước uống.
• Trị kinh nguyệt không đều, tắt kinh: 8g nga truật, 10g thục địa, 5g xuyên khung, 10g bạch thược và 10g bạch chỉ. Nghiền thành bột mịn các vị thuốc nói trên, uống 10g/lần với nước muối nhạt. Dùng ngày 3 lần.
• Chữa bệnh dạ dày: 1kg nga truật, 300g ô tặc, 200g trúc diệp, 200g sài hồ sao vàng, mật ong nguyên chất. Nghiền các vị thuốc thành bột, dùng mật ong làm thành viên hoàn. Uống mỗi lần 20g, ngày 2 lần trước bữa ăn 30 phút.
• Thuốc bổ kéo dài tuổi thọ: 2,5g Polyporus officinalis, 2,5g Phan hồng hoa (Crocus sativus), 2,5g nga truật, 2,5g đại hoàng, 5g long đởm thảo, 25g lô hội. Thái nhỏ các vị trên rồi ngâm với 2 lít cồn 600 trong 10 ngày. Chắt lấy rượu, uống từ 2 – 5ml/ngày, nếu uống quá liều lượng sẽ có công dụng nhuận tràng.

Nga truật có tác dụng hoạt huyết và phá huyết mạnh. Vì vậy khi dùng để điều trị bệnh cần lưu ý một số vấn đề sau đây:

• Không dùng cho người hư yếu có tích, phụ nữ có thai. Trong trường hợp buộc phải dùng thì cần kết hợp thêm với bạch truật và nhân sâm.
• Kết hợp với tam lăng giúp phát huy tối đa công dụng hoạt huyết, phá huyết.
• Nên tham khảo ý kiến của bác sĩ nếu dùng nga truật cùng với các loại thuốc chống đông máu, bởi nga truật có chứa thành phần làm chậm quá trình đông máu.
• Tránh dùng quá liều nếu không có thể dẫn đến tiêu chảy, buồn nôn, rối loạn chuyển hóa.

Như vậy có thể thấy vị thuốc nga truật được đánh giá cao cả trong Đông y và Tây y. Ngoài vị thuốc nga truật thì Medigo cũng thường xuyên cung cấp thông tin và cập nhật thêm các loại dược liệu mới để bạn đọc tham khảo. Đừng quên theo dõi website của chúng tôi để tìm hiểu thêm nhiều kiến thức hữu ích nhé.