Ngưu hoàng - vị thuốc dân gian trị phong, sốt cao

Ngưu hoàng trong bài thuốc y học cổ truyền cũng có thể được hiểu là sỏi mật hay sạn mật của con bò hoặc con trâu. Ngưu hoàng có tên khoa học là Calculus Bovis. Ngoài ra ngưu hoàng còn có những tên gọi khác như Tây hoàng, Tô hoàng, Sửu bảo, Đởm hoàng, Ô kim hoàng, Đản hoàng, Quả hoàng… 

Ngưu hoàng là một dạng sạn màu vàng hoặc nâu, được hình thành trong ống tiết niệu của bò. Nó chứa nhiều thành phần có lợi như các muối khoáng, chất béo, protein, acid uric và các dưỡng chất khác. Trong y học cổ truyền, sỏi mật bò được cho là có tính nhiệt, vị đắng, và có tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu, chữa các bệnh liên quan đến đường tiết niệu và thận cũng như giải độc cơ thể.

Ngưu hoàng là một loại dược liệu được sử dụng trong nhiều bài thuốc  

Trong y học cổ truyền, ngưu hoàng (sạn mật bò) được sử dụng làm nguyên liệu trong nhiều bài thuốc truyền thống. Bộ phận chính của sạn mật bò được sử dụng làm thuốc là phần sạn mật tụ tích trong ống tiết niệu của bò.

• Nguồn gốc: Ngưu hoàng được hình thành trong ống tiết niệu của bò. Đó là một chất cứng, kết tinh tự nhiên có nguồn gốc từ chất bài tiết và mật tiết của bò.
• Hình dạng và màu sắc: Ngưu hoàng thường có hình dạng lồi, hình tròn hoặc hình cầu nhỏ. Màu sắc của sạn mật bò thường là màu vàng hoặc nâu.
• Cấu trúc: Có cấu trúc rắn và mịn, thường có bề mặt nhẵn. Nó có thể tan hoặc hòa tan trong nước, tạo thành một dung dịch sánh.
• Nơi phân bố: Sạn mật bò có thể tìm thấy trong ống tiết niệu của bò, đặc biệt là ở những cá thể bị bệnh hoặc có vấn đề về hệ tiết niệu. Tuy nhiên, sạn mật bò cũng có thể được tách ra và thu thập một cách đặc biệt để sử dụng trong y học cổ truyền.

Nguồn gốc và cấu trúc của ngưu hoàng

Sản phẩm từ ngưu hoàng thường được sử dụng trong y học cổ truyền để điều trị các vấn đề về đường tiết niệu, thận, nhiệt động, viêm nhiễm và xuất huyết. Dưới đây là một số thành phần hóa học của ngưu hoàng:

• Muối khoáng: Ngưu hoàng chứa nhiều muối khoáng như canxi, magie, kali, natri và phosphor. Các muối khoáng này cung cấp các dưỡng chất cần thiết cho cơ thể.
• Chất béo: Ngưu hoàng còn chứa một lượng nhất định chất béo, bao gồm các axit béo tự do và glycerol. Chất béo có thể có vai trò trong việc bổ sung năng lượng và hỗ trợ hấp thụ các dưỡng chất khác.
• Protein: Trong ngưu hoàng còn chứa một lượng nhất định protein, gồm các axit amin cơ bản. Protein có vai trò quan trọng trong việc xây dựng và sửa chữa các tế bào và mô trong cơ thể.
• Acid uric: Acid uric là một chất tự nhiên có trong sạn mật bò. Nó có tác dụng chống viêm và có thể hỗ trợ trong việc điều trị một số vấn đề sức khỏe.
• Các dưỡng chất khác: Sạn mật bò còn có thể chứa một số dưỡng chất khác như đường, vitamin và các chất chống oxy hóa.

Các loại ngưu hoàng hiện nay

Với thành phần hoá học độc đáo, Ngưu hoàng là một nguồn dược liệu quý giá trong nghiên cứu y học hiện đại. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng Ngưu hoàng có khả năng ức chế tính thẩm thấu của mạch máu, kháng viêm và có tác dụng kháng vi khuẩn.

Thuốc có tác dụng an thần, chống co giật và hạ sốt

Ngưu hoàng có tác dụng chống lại các loại thuốc kích thích trung ương thần kinh. Nó có thể ngăn chặn cơn co giật do camphor hoặc caffeine gây ra ở chuột, nhưng không có tác dụng ngăn chặn cơn co giật do strychnin gây ra. 

Ngoài ra, ngưu hoàng còn tăng hiệu quả của chloral hydrate và barbiturat. Tuy nhiên, ngưu hoàng không có tác dụng giảm đau hoặc gây buồn ngủ.

Ngưu hoàng có tác dụng thanh nhiệt, chống co giật 

Ngưu hoàng có tác dụng ức chế tính thẩm thấu của mạch máu và có tác dụng kháng viêm

Trên mô hình chuột đồng với tình trạng tăng huyết áp, ngưu hoàng có tác dụng rõ rệt và kéo dài trong việc giảm huyết áp (trên 2-3 ngày với một liều thuốc). Trên mô hình tim cô lập của chuột lang, sạn mật bò cò có khả năng gây kích thích nhưng gây co thắt động mạch vành.

Ngưu hoàng còn có khả năng chống viêm và làm dịu các triệu chứng viêm. Điều này có thể được áp dụng trong việc điều trị các vấn đề viêm nhiễm, như viêm nhiễm đường tiết niệu, viêm họng và viêm loét dạ dày.

Ngưu hoàng có tác dụng tăng tạo máu

Làm một cuộc thí nghiệm trên thỏ, ngưu hoàng được cho là có tác dụng tăng số lượng hồng cầu và nồng độ huyết sắc tố, đặc biệt là ở những con thỏ thiếu máu. Tuy nhiên, ở liều cao, thuốc có thể có tác dụng ngược lại.

Ngưu hoàng có tác dụng tăng tạo máu

Thuốc có tác dụng lợi mật

Ngưu hoàng có tác dụng lợi tiểu, giúp tăng cường chức năng thận và đường tiết niệu. Điều này có thể hỗ trợ trong điều trị các vấn đề liên quan đến thận, như sỏi thận, viêm thận và viêm bàng quang.

Thuốc có tác dụng làm giảm ho suyễn

Ngưu hoàng còn có tác dụng làm giảm các tình trạng viêm hô hấp nhờ thành phần chứa acid cholic. Ngưu hoàng nhân tạo đã được cho là có tác dụng ức chế sự phát triển của sarcoma 37 và sarcoma 180 ở chuột nhắt.

Ngưu hoàng có tác dụng làm giảm cơn ho suyễn

Độc tính của thuốc

Bên cạnh các tác dụng trong điều trị bệnh, một số tác dụng phụ khi sử dụng ngưu hoàng cần lưu ý bao gồm:

• Độc tính gan: Sản phẩm từ ngưu hoàng có thể gây tác động độc hại lên gan. Việc sử dụng quá liều hoặc lâu dài có thể gây tổn thương gan và ảnh hưởng đến chức năng gan.
• Tương tác thuốc: Ngưu hoàng có thể tương tác với một số loại thuốc khác, gây ảnh hưởng đến tác dụng của thuốc. Việc sử dụng ngưu hoàng cùng với các loại thuốc khác nên được thảo luận với bác sĩ hoặc nhà dược để đảm bảo an toàn và hiệu quả.
• Quá liều: Việc sử dụng ngưu hoàng vượt quá liều lượng khuyến cáo có thể gây nguy hiểm và có thể dẫn đến các tác dụng phụ nghiêm trọng. Quá liều ngưu hoàng có thể gây ra các triệu chứng như buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy, khó thở và nhịp tim không đều.
• Dị ứng: Một số người có thể phản ứng dị ứng với ngưu hoàng, gây ra các triệu chứng như phát ban da, ngứa ngáy, hoặc khó thở. Nếu có bất kỳ dấu hiệu dị ứng sau khi sử dụng ngưu hoàng, cần ngừng sử dụng và tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế.

Trong y học cổ truyền, ngưu hoàng có tính vị hơi đắng, mặn, chua và hơi hàn. Ngưu hoàng có tác dụng vào các kinh huyệt và kinh can, bao gồm Can và Thận. Ngưu hoàng được cho là có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, trừ phong, thông mật, tiêu viêm, giảm đau và kháng vi khuẩn.

Sỏi mật bò cũng được sử dụng để điều trị các rối loạn về huyết áp, gan, thận và tiêu hóa. Tuy nhiên, việc xác định tính vị quy kinh của ngưu hoàng và cách nó tác động vào cơ thể vẫn đang được nghiên cứu và đánh giá.

Ngưu hoàng có tính vị hơi đắng, mặn, chua và hơi hàn

Ngưu hoàng có tác dụng làm mát và detox, giúp giảm phòng nội sinh và chống co giật, cũng như giảm triệu chứng đàm.

Các chỉ định và phối hợp:

• Mất ý thức và co giật do sốt cao: Kết hợp sử dụng ngưu hoàng với hoàng liên, tê giác và xạ hương.
• Đau họng, loét và nhọt do tính nhiệt độc: Kết hợp sử dụng ngưu hoàng với thanh đại và kim ngân hoa.

Lưu ý: việc sử dụng ngưu hoàng và các thảo dược khác nên tuân thủ theo hướng dẫn của chuyên gia y tế và sử dụng trong phạm vi chỉ định hợp lý.

Liều dùng

Liều dùng ngưu hoàng có thể khác nhau tùy thuộc vào tình trạng bệnh cụ thể và chỉ định của bác sĩ hoặc chuyên gia y tế. Thông thường, ngưu hoàng có thể được sử dụng dưới dạng thuốc hoặc trong các công thức chế biến thuốc. Có thể sử dụng 0,2-0,5 gam ngưu hoàng mỗi ngày.

Kiêng kỵ

• Phụ nữ mang thai: Ngưu hoàng có thể có tác dụng kích thích tử cung và gây tác động không mong muốn cho thai nhi, do đó phụ nữ mang thai nên tránh sử dụng ngưu hoàng trừ khi được chỉ định cụ thể từ bác sĩ.
• Trẻ em: Việc sử dụng ngưu hoàng đối với trẻ em cần được hướng dẫn và theo dõi chặt chẽ từ bác sĩ hoặc chuyên gia y tế.
• Dị ứng: Nếu bạn có dị ứng với các thành phần của ngưu hoàng, hãy tránh sử dụng nó.
• Tương tác thuốc: Ngưu hoàng có thể tương tác với một số loại thuốc khác, vì vậy hãy thảo luận với bác sĩ hoặc nhà dược để kiểm tra tương tác thuốc trước khi sử dụng ngưu hoàng.

Ngưu hoàng được sử dụng với nhiều công dụng đa dạng. Với tính năng thanh nhiệt, giải độc, Ngưu hoàng được dùng để điều trị các bệnh viêm đường hô hấp, cúm, viêm phế quản và viêm phổi. Ngoài ra, nó còn có tác dụng an thần, chống co giật và hạ sốt, giúp cải thiện tình trạng rối loạn thần kinh và cung cấp sự thư thái cho cơ thể.

Trị các bệnh viêm đường hô hấp trên, cúm, viêm phế quản, viêm phổi

Sử dụng ngưu hoàng và các bài thuốc chứa ngưu hoàng có thể được áp dụng để điều trị các bệnh viêm đường hô hấp trên, cúm, viêm phế quản và viêm phổi. Có một nghiên cứu được công bố trong "Thông tin Trung thảo dược 1972,4:49" cho biết việc sử dụng ngưu hoàng và các bài thuốc có ngưu hoàng đã đạt kết quả trong 146 trường hợp ca bệnh bị viêm đường hô hấp với tỷ lệ thành công đạt 75,2%.

Ngưu hoàng được sử dụng với nhiều công dụng trong việc điều trị các bệnh liên quan đến đường hô hấp

Trị bệnh nhiễm sốt cao hôn mê co giật, đàm mê tâm khiếu thực chứng

• Vạn thị Ngưu hoàng thanh tâm hoàn: Sản phẩm này được làm từ ngưu hoàng 0,3g, hoàng liên 5g, hoàng cầm 10g, chi tử 10g, uất kim 10g và chu sa 3g. Thành phần này được phối chế theo quy trình y học cổ truyền để tạo ra một dạng hoàn thuốc dùng trong việc uống. Hãy tuân theo hướng dẫn của người chế biến.
• An cung Ngưu hoàng hoàn (xem vị Băng phiến): Đây là một dạng thuốc khác chứa ngưu hoàng. Ngoài ngưu hoàng, thành phần của thuốc này còn bao gồm hoàng liên, hoàng cầm, chi tử, uất kim, và chu sa. Cách sử dụng và liều lượng của thuốc này nên được tư vấn bởi chuyên gia y tế hoặc theo hướng dẫn bào chế.
• Ngưu hoàng tán: Sản phẩm này gồm ngưu hoàng 0,3g, chu sa 3g, xạ hương 0,1g, thiên trúc hoàng 10g, yết vĩ 1,5g và câu đằng 15g. Thành phần này được phối chế thành dạng thuốc tán, mỗi lần dùng từ 1,5 đến 3g, nên uống với nước sôi nguội.

Trị viêm mũi họng và các chứng nhọt độc

Ngưu hoàng giải độc hoàn: Sản phẩm này được chế biến từ ngưu hoàng 1,5g, cam thảo 5g, kim ngân hoa 30g, và thất diệp nhất chi hoa 6g. Các thành phần này được xay nhuyễn thành bột mịn để tạo thành hoàn thuốc. Hướng dẫn sử dụng là mỗi lần uống 3g, sử dụng 2-3 lần trong ngày.

Ngưu hoàng trị viêm mũi họng và các chứng nhọt độc

Chữa trúng phong khiếu bế, tinh thần bị kích thích, có khi hôm mê

Ngưu hoàng thanh tâm hoàn (Ngưu Hoàng 1g, Hoàng liên 20g, Chu sa 6g, Hoàng cầm 12g, Sơn chi 12g, Uất kim 8g) được chế thành viên nhỏ bằng hạt gạo. Mỗi lần uống 8-10 viên. Công dụng của sản phẩm này là thanh nhiệt, giải biểu, khai khiếu, và an thần.

Trị sốt cao, co giật, mê sảng, trúng phong, đột quỵ

An Cung Ngưu Hoàng Hoàn (Ngưu hoàng 10g, Sừng trâu 200g, Xạ hương 25g, Trân châu 50g; Chu sa, Hùng hoàng, Hoàng liên, Hoàng cầm, Chi tử, Uất kim, mỗi vị 100g; băng phiến 25g) được chế thành viên, mỗi viên chứa 3g mật ong. Sản phẩm này có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, trấn kinh, và khai khiếu. Liệu trình điều trị kéo dài 5 ngày, mỗi ngày sử dụng 1 viên.

Trị mụn đầu đinh

Ngưu hoàng (4,8g), Nhi trà (7,2g), Thần sa (3,2g), Trân châu (0,8g) được xay nhuyễn thành bột mịn, sau đó trộn với dầu Yên chỉ. Phương pháp sử dụng là sử dụng kim khêu đinh để tạo các điểm khêu trên cơ thể, sau đó rắc thuốc vào các điểm đã khêu (phương pháp Tứ Thánh Đơn - Ngoại Khoa Khải Huyền).

Trị mụn đầu đinh với bài thuốc có thành phần ngưu hoàng

Trị bệnh nhiễm sốt cao hôn mê co giật, đàm mê tâm khiếu thực chứng

Vạn Thị Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn là một loại thuốc được chế biến từ ngưu hoàng 0,3g, hoàng liên 5g, hoàng cầm 10g, chi tử 10g, và uất kim 10g, cùng với chu sa 3g. Các thành phần này được sử dụng để tạo thành viên thuốc hoàn, và được sử dụng bằng cách uống theo hướng dẫn của người bào chế.

Trị thần trí hỗn loạn, lời nói không chuẩn, đờm dãi nhiều, choáng đầu, hoa mắt, điên giản, kinh phong, hôn mê

Ngưu hoàng, xạ hương, linh dương giác, và chu sa được kết hợp thành viên thuốc Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn. Liều dùng hàng ngày là 1-2 viên, trong vòng 3-4 tuần là một liệu trình, sau đó nghỉ 1 tuần. Công dụng của thuốc bao gồm thanh tâm, hóa đàm, trấn kinh, và khứ phong.

Trị hỏa nhiệt nội thịnh, hầu họng, lợi sưng đau, miệng lưỡi mụn nhọt, mắt sưng đỏ

Ngưu hoàng (5g), hùng hoàng (50g), cam thảo (50g), thạch cao (200g), đại hoàng (200g), hoàng cầm (150g), cát cánh (100g), và băng phiến (25g) được kết hợp thành viên thuốc Ngưu Hoàng Giải Độc Phiến. Liều dùng hàng ngày là 4-6 viên, và thuốc có tác dụng thanh nhiệt giải độc.

Trị đau đầu, hoa mắt, mắt đỏ, tai ù, hầu họng sưng thũng, miệng lưỡi sinh nhọt, đại tiện táo kết

Ngưu hoàng, cúc hoa, chi tử, hoàng liên, hoàng cầm và các thành phần khác được kết hợp thành viên thuốc Ngưu Hoàng Thượng Thanh Hoàn. Viên thuốc được làm hoàn bằng việc thêm mật ong và mỗi ngày uống 6g. Thuốc có tác dụng thanh nhiệt, tả hỏa, táng phong và chỉ thống.

Ngưu hoàng hỗ trợ điều trị bệnh đau đầu, chóng mặt, ù tai,...

Trị viêm miệng, họng và các chứng nhọt độc

Ngưu hoàng (1,5g), cam thảo (5g), kim ngân hoa (30g), thất diệp nhất chi hoa (6g) được tán bột mịn để tạo thành viên thuốc Ngưu Hoàng Giải Độc Hoàn. Mỗi lần uống 3g, ngày uống 2-3 lần.

Từ những nghiên cứu và sử dụng lâu đời trong y học cổ truyền cho đến sự quan tâm và tìm hiểu của y học hiện đại, Ngưu hoàng đã chứng tỏ khả năng tuyệt vời trong việc chữa trị nhiều bệnh lý và cung cấp nhiều dưỡng chất khác cho cơ thể. Hy vọng các thông tin được Medigo app chia sẻ qua bài viết trên đây đã giúp các bạn hiểu rõ hơn về loại dược liệu này!