Cây Râu mèo là gì? Tác dụng và vị thuốc từ cây Râu mèo

Cây Râu mèo có tên gọi khác là cây Bông bạc, cây Mao trao thảo và có tên khoa học là Orthosiphon stamineus Benth, thuộc họ bạc hà (Lamiaceae). 

Loại cây này mọc tự nhiên ở nhiều vùng trên thế giới như Indonesia, Ấn Độ, Thái Lan, Malaysia và các nước khu vực Đông Dương. Ở Việt Nam, Râu mèo được tìm thấy ở các tỉnh Cao Bằng, Ba Vì, Thanh Hóa, Lâm Đồng, Ninh Thuận… Tuy được trồng với quy mô lớn, nhưng đến nay nước ta vẫn phải nhập khẩu lượng lớn dược liệu này vì lượng trồng nội địa không đủ đáp ứng nhu cầu.

Đặc điểm sinh thái

Râu mèo thuộc loại cây thân thảo nhiệt đới, ưa ẩm và ưa sáng, thường mọc trên đất có nhiều mùn hay gần mặt nước. Cây có chiều cao trung bình 30cm nhưng có thể cao đến 60cm. Thân cây có cạnh, ít phân nhánh, có mép và rãnh dọc, bên ngoài phủ một lớp lông mịn. Lúc còn non, thân cây có màu xanh, nhưng càng về già sẽ chuyển dần sang màu tím.

Lá cây Râu mèo là lá đơn, mọc đối, chép chữ thập với cuống lá ngắn. Lá dài khoảng 4-8cm, rộng 2-4 cm, có màu xanh đậm ở cả 2 mặt. Phần phiến lá hình thoi, các gân chính có lông, mép có răng cưa ở 2/3 mép.

Hoa mọc cụm ở ngọn theo vòng gồm khoảng 6-10 vòng, mỗi vòng sẽ có 6 hoa. Hoa Bông bạc màu trắng, có phần nhị vươn dài ra bên ngoài, dài gấp 2-3 lần chiều dài của cánh hoa. Nhụy và bao phấn màu tím. Quả vuông, kích thước nhỏ và phần da hơi nhăn.

Bộ phận dùng của cây Râu mèo

Toàn bộ các bộ phận của cây Râu mèo đều được dùng làm thuốc chữa bệnh. Dược liệu có vị hơi mặn, hơi đắng, có mùi thơm đặc trưng.

Thu hái, sơ chế và bảo quản

Thời điểm thu hoạch dược liệu Râu mèo tốt nhất là vào khoảng tháng 9, khi cây bắt đầu ra hoa là lúc dược tính tốt nhất. Nên thu hái thuốc khi cây đang trong giai đoạn phát triển mạnh, không quá non hay quá già.

Sau khi thu hái về, cây được cắt ngắn thành từng khúc, rửa nhiều lần với nước cho thật sạch rồi đem phơi khô. Dược liệu được bảo quản trong túi kín, để nơi khô thoáng. Nếu để lâu, thỉnh thoảng nên đem dược liệu ra phơi lại để tránh ẩm mốc, mối mọt.

Thành phần hóa học

Theo nhiều nghiên cứu, cây Râu mèo có bảng thành phần hóa học rất phong phú gồm: 

• Tinh dầu chiếm 0,2% - 0,6%, 5 - 6% tanin, ancaloit, saponin, dầu béo, 5% glucoza…
• Glycosid (kaempferol 3-O-glucoside, quercetin 3-O-glucoside, escin), orthosiphon, betaine, flavonoid, choline, triterpenoids.
• Các axit hữu cơ glicozit, axit citric, axit tartaric,...
• 12% muối vô cơ, đặc biệt là muối kali

Theo y học cổ truyền, Râu mèo có tính mát, vị ngọt, nhạt hơi đắng, có công dụng thanh nhiệt giải độc, hạ hảo và lợi tiểu, giảm đau... Vì vậy được dùng để điều trị các bệnh như sỏi thận, phù thũng, tiểu tiện không thông, rối loạn tiêu hóa, gút…

Theo y học hiện đại, cây Râu mèo có nhiều tác dụng chữa bệnh như:

• Lợi tiểu, tăng cường bài tiết nước tiểu nhờ nguồn flavonoid có công dụng giảm phù nề, hỗ trợ bài tiết nước tiểu
• Hỗ trợ điều trị sỏi thận: hoạt chất orthosiphon có hiệu quả giữ urat và axit uric ở dạng hòa tan và tăng đào thải oxalat. Do đó phòng ngừa sỏi thận và lợi tiểu
• Hạ huyết áp và giảm tần số hô hấp: dịch chiết từ lá Râu mèo có tác dụng hạ huyết áp, đặc biệt là tình trạng hạ huyết áp tâm thu do tác dụng giãn mạch, giảm hậu gánh của tim và lợi tiểu
• Hạ đường huyết: vị thuốc này có khả năng hạ đường huyết ở những bệnh nhân đái tháo đường nhờ thành phần acid ursolic và do cơ chế kích thích hình thành glycogen ở gan. 
• Chống oxy hóa: thành phần flavonoid cũng có tác dụng ngăn chặn các gốc tự do gây tổn hại cơ thể, chống oxy hóa và tăng sức đề kháng
• Giảm đau: có tác dụng giảm đau nhức xương khớp, tê bì tay chân
• Kháng khuẩn: Râu mèo giúp ức chế sự phát triển của vi khuẩn Streptococcus, Staphylococcus aureus ...
• Bảo vệ gan: Râu mèo đã được chứng minh có tác dụng bảo vệ gan không bị tổn thương do dùng quá liều thuốc hạ sốt paracetamol.
• Trị đau nhức do bệnh gout: nhờ tác dụng thông tiểu, kháng viêm nên dược liệu này rất tốt cho người bệnh gout.

Một số bài thuốc hữu hiệu từ cây Râu mèo:

Hỗ trợ điều trị bệnh sỏi thận, sỏi niệu: đem rửa sạch 10g Râu mèo, hãm với nước sôi giống pha trà, dùng uống ngày 2 lần trước bữa ăn 15 phút

Bài thuốc lợi tiểu: chuẩn bị 40g Râu mèo, 6g Hoạt thạch, 30g Thài lài trắng. Tất cả đem rửa sạch và đem sắc lấy thuốc uống ngày 2-3 lần, dùng đều đặn cho đến khi hết triệu chứng

Bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh gan, thanh nhiệt giải độc cơ thể: chuẩn bị Râu mèo khô, cỏ lưỡi rắn, chó đẻ, cỏ mực mỗi loại 30g và 20g Atiso. Đem rửa sạch tất cả dược liệu rồi sắc lấy thuốc uống ngày 2-3 lần, dùng liên tục 3 tuần, nghỉ 1 tuần rồi lại uống tiếp, dùng trong 3 tháng.

Hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường: chuẩn bị 50g Râu mèo tươi, 50g khổ qua (toàn bộ cây) và 6g cây xấu hổ. Đem rửa sạch các dược liệu rồi cho vào ấm sắc cùng 800ml nước trên lửa nhỏ cho đến khi còn khoảng 250ml là được. Dùng uống khi còn ấm nóng, mỗi ngày 1 thang trong vòng 1 tháng.

Hỗ trợ điều trị viêm thận phù thũng: chuẩn bị 30g râu mèo, 30g má đề và 30g bạch hoa xà thiệt thảo. Tất cả đem sắc cùng 1 lít nước trên lửa nhỏ cho đến khi còn 1/2 thì tắt bếp. Uống trong ngày khi thuốc còn ấm.

Điều trị viêm đường tiểu: Lấy 30g râu mèo, 30g chó đẻ răng cưa, 30g thài lài, rửa sạch rồi sắc với 800ml nước trên lửa nhỏ khoảng 15 phút. Dùng uống ngày 1 thang liên tục trong 1 tuần.

Điều trị viêm thận mạn tính, viêm đường ruột, viêm bàng quang: chuẩn bị 40g râu mèo, 30g rễ ý dĩ và 30g tỳ giải. Tất cả dược liệu đem rửa sạch, cho vào ấm sắc cùng 500ml nước đến kho còn 1 nửa thì ngưng. Ngày uống 1 thang khi thuốc còn ấm, liên tục trong 3 tuần rồi ngưng 1 tuần để theo dõi tiếp

Phụ nữ có thai, đặc biệt là 3 tháng đầu thai kỳ cần thận trọng khi dùng thuốc và nên có chỉ định, hướng dẫn từ bác sĩ

Dược liệu này không có độc tính khi dùng với liều lượng thông thường. Nhưng nếu dùng kéo dài có thể tác động đến sự cân bằng ion K +, Na +… không nên dùng quá nhiều trong thời gian dài

Với nhiều công dụng đối với sức khỏe cũng như khả năng chữa nhiều bệnh lý thường gặp, cây Râu mèo được dùng rộng rãi và phổ biến. Tuy nhiên trước khi áp dụng bài thuốc chữa bệnh nào từ dược liệu này, bạn cũng cần hỏi ý kiến bác sĩ và dùng đúng bài thuốc, đúng liều lượng để đảm bảo an tòa.