Thanh hao hoa vàng

• Tên tiếng Việt: Thảo cao, Thanh hao hoa vàng, Hương Cao, Ngải si, Thanh Cao, Ngải hoa vàng, Thanh cao ngò, Ngải Thơm.
• Tên khoa học: Artemisia annua L.
• Họ: Họ Cúc – Asteraceae.
• Công dụng: Thanh hao hoa vàng đã được biết đến là một dược liệu chứa nhiều hợp chất có hoạt tính sinh học quý, có tác dụng để điều trị các bệnh như sốt rét, viêm gan B, viêm khớp dạng thấp.

Thanh hao là cây thân thảo, sống hàng năm. Cây trưởng thành có chiều cao từ 1 – 2 mét. Thân nhỏ, có cạnh và nhiều đường rãnh, phân cành. 

Lá cây thuộc dạng lông chim xẻ 2 lần, phiến lá hẹp, bên ngoài phủ lớp lông tơ mềm. Vò nhẹ thấy lá có mùi thơm. Hoa mọc thành cụm hình cầu, mỗi cụm chứa khoảng 6 hoa. Trong đó các hoa cái nằm bao xung quanh hoa lưỡng tính ở giữa. Cánh hoa màu vàng nhạt nên loại cây này mới được gọi với cái tên khác là thanh hao hoa vàng.

Quả hình trứng dạng bế, nhỏ, chiều dài chỉ khoảng 1mm. Bên ngoài mặt vỏ quả có các tuyến nhỏ chứa tinh dầu bên trong.

Phân bố

Cây thanh hao hoa vàng là loài bản địa của khu vực châu Á ôn đới. Ngày nay, cây di thực đến nhiều nơi trên thế giới, trong đó có cả các nước Bắc Mỹ.

Ở Việt Nam, cây có thể mọc hoang trong các bãi cỏ, ven các vùng đồi núi hoặc bờ sông. Ngoài ra, cây còn được trồng nhiều ở Lâm Đồng và một số tỉnh miền Bắc để lấy rau ăn và làm thuốc chữa bệnh.

Thu hái – sơ chế

Dược liệu được thu hái quanh năm, khi cây bắt đầu có nụ. Người dân lựa những lá đã ngả vàng hái trước bởi lúc này lá có hàm lượng artemisinin cao hơn hẳn so với khi lá còn tươi hoặc khi hoa đã bung nở.

Lá đem về rửa sạch, dùng tươi, sấy hoặc phơi khô.

Lá cây thanh hao là bộ phận chính được sử dụng làm dược liệu. Ngọn non và lá còn được người dân thu hái để nấu canh ăn như rau trong bữa cơm.

Cây thanh cao hoa vàng phần trên mặt đất chứa artemisinin (thành phần chính), artemisin (quingisosu I), acid artemisinic.

Artenuin B (quinghaosu II), quinghaosu IV, artenuin E (quinghaosu V), artemisininlacton (artenuin F).

Artemisiten (dehydroartemisinin), artemisinic acid methyl ester, desoxyartemisinin (quinghaosu III).

Hàm lượng artemisinin trong lá cây thanh cao hoa vàng đạt từ 0.01% đến 0.9%.

Ngoài những thành phần trên, cây thanh cao hoa vàng còn chứa lipid, coumarin flavonoid, tinh dầu sterol, polyacetylen.

Theo y học cổ truyền

Theo y học cổ truyền, cây Thanh hao hoa vàng có vị đắng, nhạt, tính mát. Quy kinh Can, Đởm.

Tác dụng Thanh nhiệt tiêu độc, khu phong chỉ dương, thanh nhiệt lương huyết. Thanh nhiệt, thoái nhiệt hơn khi dùng sống, thanh nhiệt khi sao chế, tư âm thoái nhiệt khi chế với máu ba ba.

Chữa chứng ra mồ hôi trộm, sốt âm ỉ lâu ngày (lao nhiệt). Không toát được mồ hôi, tiểu máu, chảy máu cam, kích thích tiêu hóa.

Chữa phong thấp, mệt mỏi, đau nhức cơ thể.

Theo y học hiện đại

Hoạt chất artemisinin – thành phần chính của cây thanh hao có tác dụng tiêu diệt nguyên trùng gây bệnh sốt rét trong hồng cầu và ức chế vi nấm gây bệnh ngoài da, hạ huyết áp, giải nhiệt cho cơ thể. Ngoài ra, chất này còn có khả năng ức chế sự phát triển của các tế bào ác tính trong bệnh ung thư vú, ung thư bạch cầu. Artemisinin rất lành tính, không độc hại, nó an toàn cho cả phụ nữ mang thai và những bệnh nhân bị suy gan thận. 

Tinh dầu chiết xuất từ lá thanh hao có tác dụng giảm ho, tiêu đờm, làm dịu cơn hen. Thử nghiệm trên chuột trắng thấy có tác dụng lợi mật, bảo vệ và ổn định hệ thống miễn dịch của cơ thể.

Sử dụng cao nước được bào chế từ thanh hao thoa ngoài da giúp xua đuổi côn trùng, chống muỗi cắn.

Liều dùng thường khoảng 6-20g.

Không nên sắc lâu khi dùng thuốc sắc, bệnh nhân có tỳ vị hư hàn như dễ tiêu chảy, ra nhiều mồ hôi cần lưu ý nên hỏi ý kiến thầy thuốc trước khi dùng.

Lợi mật, cắt cơn sốt rét

Bài 1: Thanh hao 63g. Sắc uống. Chữa sốt rét.

Bài 2: Thang thanh hao miết giáp: Thanh hao 12g, miết giáp 16g, tri mẫu 12g, sinh địa 20g, đơn bì 12g.

Sắc uống, trị sốt rét; có thể dùng cho bệnh do ôn nhiệt, đêm nóng sáng mát, sốt lui không có mồ hôi, lưỡi đỏ rêu vàng, môi miệng khô ráo.

Bài 3: Cây thanh hao 100g, lá thường sơn 100g, thảo quả 80g, hà thủ ô trắng 50g, hạt cau 30g, vỏ chanh 30g, miết giáp 20g, cam thảo nam 30g. Tán bột. Ngày dùng 40g. Trị sốt rét.

Chữa sẩn rát trên da, ghẻ ngứa, mụn độc do đơn mẩn, bỏng

Lá thanh hao non giã lấy nước, bôi ngoài.

Trị kinh phong cấp tính của trẻ em

Thanh hao trùng vài chục con (40g), chu sa 0,4g. Nghiền chung làm hoàn to bằng hạt thóc (2g). Trẻ còn bú mẹ, ngày uống 3 - 5 lần, mỗi lần 1 - 2 hoàn, mài tan với sữa mẹ hoặc lấy câu đằng 4g, thuyền thoái 8g, cam thảo 4g, sắc với nước, hòa với viên hoàn cho uống.

Kiêng kỵ: Người tỳ vị hư hàn dùng thận trọng.

Ở một số nước châu Á, các thảo dược tự nhiên thường được sử dụng kết hợp với thuốc thông thường để điều trị Covid-19. Một số nghiên cứu đã chứng minh rằng thuốc thảo dược, trong đó có Thanh hao hoa vàng có hiệu quả chống lại SARS-CoV-2. Tuy nhiên, đây mới chỉ là những nghiên cứu trên một nhóm nhỏ, cần thực hiện thêm nhiều nghiên cứu khác để xác định tác dụng điều trị Covid của Artemisia.

Bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát.

Trên đây là các thông tin về đặc điểm, hình ảnh, công dụng và các bài thuốc từ Thanh hao hoa vàng. Tuy nhiên, để bài thuốc mang lại tác dụng điều trị cao và hạn chế tác dụng phụ, người bệnh vẫn nên tham khảo chuyên gia về cách dùng và liều lượng. Mong rằng những thông tin mà Medigo chia sẻ sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về loại dược liệu này.