Ưng bất bạc

Ưng bất bạc còn có nhiều tên gọi khác như là muồng truổng, đơn gai, truổng lá nhỏ, Sẻn đen, Sẻn quả ba cạnh, người Tày gọi là Mạy khuông. Cây có tên khoa học là Zanthoxylum avicennae, thuộc chi Xuyên tiêu hay còn gọi là chi sẻn, chi hoàng mộc. 

Ưng bất bại là loại cây thân gỗ nhỏ lâu năm, tán rộng, lá xanh thẫm, lá kép lông chim, thân, cành và mép lá có nhiều gai nhọn nên chim chóc không thể làm tổ hay lại gần. 

Ưng bất bạc là một loại cây thảo dược quý hiếm rất tốt cho gan

Hoa ưng bất bại dạng chùm nhỏ màu trắng nhạt, mọc thành tán lép, nhẵn tận cùng, dài hơn lá. Quả dài tầm 4mm, lớp vỏ ngoài không tách khỏi lớp vỏ trong, mỗi ngăn chứa một hạt màu đen.

Ưng bất bạc phân bổ chủ yếu ở miền Trung và miền Bắc. Tuy nhiên vì là loại cây mọc hoang ở các trảng rừng thưa hay vùng đồi núi thấp nên cây bị chặt phá, đốt đi rất nhiều để làm nương cùng với tình trạng khai thác cạn kiệt thảo dược làm thuốc nên Ưng bất bạc ngày càng hiếm. Ở một số nơi, ưng bất bạc thậm chí đã tuyệt chủng do người ta khai thác theo kiểu tận diệt.

Mọi người thường lấy lá ưng bất bạc về nấu ăn. Phần được sử dụng làm thuốc là tất cả các bộ phận của cây, sau khi thu hoạch, lấy rễ, vỏ thân, vỏ rễ về sao vàng hoặc phơi khô để dùng làm thuốc.

Theo các nghiên cứu khoa học, thành phần hóa học có trong cây ưng bất bạc bao gồm: 

• Trong rễ màu vàng, có chứa ancaloit, chủ yếu là berberin. Hoạt chất khác chưa rõ.
• Trong quả có một ít tinh dầu mùi thơm citronellal. 
• Trong vỏ cây chứa Diosmin (hương diệp mộc đại), Hesperidin (đăng bì đại), Avicenna (lặc giảo tố) sterol, phenol, axit hữu cơ.

Thân và lá Ưng bất bạc có nhiều gai nhọn

Theo y học cổ truyền

Ưng bất bạc có vị cay và tính ấm, có tác dụng hỗ trợ trong việc trừ phong thấp, hóa thấp, tiêu sưng, thông lạc. Vì vậy thảo dược này chủ trì:

• Trị họng hầu sưng đau, hoàng thũng, sốt rét, phong thấp xương đau, vấp ngã đánh đập tổn thương. Trị đờm hòa, đờm rượu, mở hầu họng sưng đau. Ngâm rượu uống trừ phong (Bản thảo cầu nguyên)
• Trừ phong, trị hoàng thũng. Lại trị thương hàn, chứng vàng da do ăn uống (Linh nam thái dược lục).
• Trị chứng trẻ bị tức, chướng bụng, tiểu tiện ngắn, gân lạc bụng xanh gọi là bệnh bạch tử đàm (Sinh thảo dược thủ san).

Theo y học hiện đại

Nhiều nghiên cứu khoa học chỉ ra rằng Ưng bất bạc có công dụng kích thích lưu thông máu đến các bộ phận bị đau cứng, tăng cường cung cấp oxy và chất dinh dưỡng, loại bỏ chất bẩn và tăng cường lượng máu cần thiết đến các chi. Vị thuốc này cũng hỗ trợ cải thiện các chỉ số glucose máu, cholesterol, giúp cải thiện sức khỏe tim mạch, hỗ trợ điều trị viêm thận, sỏi thận. 

Ngoài ra, Ưng bất bạc chứa một số flavonoid quý như Hesperidin và Diosmin, đã được các nhà nghiên cứu ở Ai Cập và Thái Lan chứng minh có khả năng chống oxy hóa tế bào gan, hỗ trợ ngăn ngừa viêm gan, tăng cường chức năng gan và thuốc tân dược trên mô hình COX1 và COX2, tăng cường chuyển hóa và đào thải ethanol, giảm men gan và tăng cường chức năng gan.

Thành phần chính của Ưng bất bạc

Đặc biệt, những kết quả nghiên cứu mới đây cho thấy, cao chiết Ưng bất bạc có tác dụng diệt tế bào ung thư gan, gia tăng chỉ số tự chết của tế bào ung thư từ 3-3,5 lần, từ đó ức chế quá trình sinh sản, phát triển, xâm lấn và di căn của tế bào ung thư.

Bệnh viêm gan mạn tính

Bài thuốc gồm 60g Ưng bất bại, 12g Kê nội kim. Tất cả đem sắc với nước, uống hàng ngày giúp ngăn ngừa sự phát triển của virus, giảm các cơn đau tức bụng phải, điều trị chán ăn, giảm mệt mỏi...

Bệnh viêm gan vàng da

30g Ưng bất bạc, 30g Tử châu thảo, 15g Đại phong diệp, tất cả đem sắc với nước, chia 3 lần uống trong ngày.

Bệnh do can thận hư tổn

Dùng cho các trường hợp lâm sàng biểu hiện, tiểu bí, lượng ít, ù tai... 15g Ưng bất bạc, 15g Địa cần thảo, Hoàng bá, Sinh địa, Phục linh mỗi loại 12g, Tri mẫu, Sơn Dược, Trạch tả, Đan bì, Sơn thù nhục mỗi loại 9g. Tất cả đem sắc với nước uống

Thân cây Ưng bất bạc phơi khô dùng làm thuốc

Trị vấp ngã, đánh đập tổn thương, khớp đốt đau do phong thấp, viêm khớp kiểu phì đại

Rễ Muồng truổng 1g, rễ Tường vi qua nhỏ 1g, rễ Sơn hoa tiêu 0.8g. Tất cả đem ngâm với 1l rượu nóng trong vòng nửa tháng. Lần đầu uống 100ml, các lần sau uống mỗi lần 50ml, mỗi ngày dùng 2 lần kết hợp dùng rượu ngâm xoa bóp bên ngoài

Tuy là một dược liệu tốt nhưng việc sử dụng Ưng bất bạc nên theo đơn kê của bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Ngoài ra, hiện nay tình trạng mua phải sản phẩm giả, không rõ nguồn gốc và không đảm bảo chất lượng cũng rất nhiều. Do đó nếu muốn sử dụng ưng bất bạc để hỗ trợ sức khỏe, bạn nên tìm hiểu kỹ và mua từ các nguồn tin cậy.